Kategoria: znani nieznani

Cykl na temat Znanych / nieznanych na mapie świata kończy pierwsza w gronie znanych / nieznanych kobieta: Jadwiga Toeplitz-Mrozowska. Zanim poznacie bajkę „Na dachu świata” dowiedzcie się koniecznie, co ją na ten dach doprowadziło.

JADWIGA TOEPLITZ-MROZOWSKA (1880 – 1966)

Jadwiga Toeplitz-Mrozowska urodziła się w 1880 roku w Janowicach Poduszowskich. Szybko opuściła dom rodzinny udając się na nauki do Krakowa, a później Warszawy. Od początku chciała zostać aktorką. W 1900 roku zadebiutowała na deskach Teatru Miejskiego we Lwowie. W kolejnych latach wzięła udział w kilkudziesięciu przedstawieniach we Lwowie, Krakowie i Warszawie. Brakowało jej wykształcenia aktorskiego, ale nadrabiała talentem i pracowitością, dzięki temu wciąż otrzymywała kolejne role. Zaprzyjaźniona z Kazimierzem Tetmajerem, Stanisławem Wyspiańskim, Tadeuszem Boyem-Żeleńskim i innymi wybitnymi postaciami, stała się inspiracją dla powstania wielu znakomitych dzieł.

W połowie 1906 roku wyjechała do Paryża, zachęcona życiem za granicą w 1907 na stałe opuściła rodzinne strony i do końca życia mieszkała we Włoszech. Bywała w Polsce, w trakcie I wojny światowej, pomagała w Krakowie jako pielęgniarka, miała też liczne odczyty i prezentacje. Po ślubie z Józefem Toeplitzem, włoskim finansistą włosko-polskiego pochodzenia, osiadła w Varese. Villa Toeplitz słynęła z egzotycznego ogrodu, parku z wodospadami i fontannami, a także obserwatorium astronomicznego. Przez 6 lat prowadziła w swoim domu salon artystyczny, gdzie spotykali się wybitni artyści. Sama interesowała się sztuką, historią, astronomią i geografią, z pasją uczyła się języków obcych. Z czasem całkowicie oddała się swojej największej pasji, podróżowaniu. Do 1918 roku zjeździła całą Europę, więc ruszyła w kierunku Azji. W kolejnych latach odbyła serię podróży do Indii, Cejlonu, Persji, Kaszmiru, Tybetu. W 1929 roku wyruszyła w podróż na Pamir. Sama zorganizowała wyprawę eksploracyjną z udziałem profesora rzymskiego uniwersytetu, rosyjskiego operatora filmowego, włoskiego urzędnika ambasady i 6 tragarzy. Wyprawa trwała 2 miesiące, konno i pieszo przebyli ponad 1800 km. Wyprawa przyczyniła się do poznania geografii Azji Centralnej oraz odkrycia nowej przełęczy w górach Kurtaka, w pobliżu jeziora Zorkul. Jako pierwsza kobieta otrzymała złoty medal Włoskiego Towarzystwa Geograficznego, które odkrytą przez nią przełęcz nazwało Passo J. Toeplitz-Mrozowska. Swoje wyprawy opisywała w artykułach i książkach oraz podczas odczytów w całej Europie. Jej teksty zawierały szczegółowe opisy podróży, ale także spotkania z ludźmi i relacjonowanie rzeczywistości w odwiedzanych krajach. Była nie tylko opowiadaczem historii, ale przede wszystkim świadomą podróżniczką.

Polskę odwiedziła po raz ostatni w 1964 roku. Zmarła w Varese 7 VII 1966 i została pochowana na cmentarzu w San Ambrogio.

Projekt „Znani / nieznani na mapie świata” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.

„Zimno, zimno, zimno” to mroźna opowieść o Henryku Arctowskim. Poznajcie kolejnego Znanego / nieznanego, którego nazwisko uświetnia miejsca w dalekim świecie.

HENRYK ARCTOWSKI (1871 – 1958)

Henryk Arctowski urodził się 15 lipca 1871 r. w Warszawie jako Henryk Artz. Jego przodkowie pochodzili z Wirtembergii, ale osiedlili się w Polsce w XVII wieku. On sam zmienił nazwisko na Arctowski, by podkreślić, że czuje się Polakiem. Jako dziesięciolatek rozpoczął naukę w gimnazjum w Inowrocławiu. Był szykanowany przez niemieckich kolegów szkolnych ze względu na swoje związki z Polską i z tego powodu po trzech latach przeprowadził się do Belgii, gdzie ukończył szkołę średnią w Liège. Tam też rozpoczął studia, a po roku przeniósł się do Paryża. Uczył się w Muzeum Przyrodniczym, na Sorbonie, w Collège de France i szkole górniczej. Interesowała go przede wszystkim chemia i geologia. Po studiach otrzymał posadę na Uniwersytecie w Liège – miał wtedy zaledwie 22 lata. Świadczy to o dużych zdolnościach i pracowitości Arctowskiego.

Po dwóch latach pracy na Uniwersytecie, w 1895 r. poznał Adriena de Gerlache de Gomery’ego, który w tym czasie przygotowywał się do badawczej wyprawy antarktycznej. Arctowski dołączył do załogi w roli badacza. Przez dwa lata podróżował po Europie, by poszerzyć swoją wiedzę na temat tego zakątku świata u najlepszych specjalistów. Przy wyjątkowo niskim, jak na tego typu przedsięwzięcie, nakładzie środków udało się zorganizować załogę oraz niezbędne wyposażenie. Statek Belgica, którym podróżowała cała ekspedycja, odbił od brzegu w 1897 roku. Po kilku miesiącach wpłynęli na Ocean Południowy i dotarli do nieodkrytych wysp, których dotąd nikt nie umieścił na żadnej mapie. Płynąc wciąż na południe w kierunku bieguna, dotarli aż do miejsca, gdzie statek utknął w paku lodowym. Henryk Arctowski i jego towarzysze byli zmuszeni jako pierwsi na świecie spędzić zimę w okolicach bieguna południowego. Borykali się nie tylko z mrozem i mało urozmaiconym jedzeniem. Najtrudniejsza do przetrwania okazała się noc polarna. Brak światła słonecznego osłabił wszystkich uczestników wyprawy, zmagali się również z różnymi chorobami. Członek ekipy badawczej Emil Danco zmarł, a jeden z marynarzy cierpiał na chorobę psychiczną. Henryk Arctowski nieprzerwanie kontynuował swoje badania. Nadejście lata nie przyniosło jednak oczekiwanego ratunku i lód, blokujący statek, nie ustąpił. Miesiące mijały i nieubłaganie zbliżała się kolejna zima. Belgice groziła znowu noc polarna w Antarktyce. Załoga rozpoczęła walkę z lodem, próbując utorować sobie drogę łopatami, kilofami i ładunkami z materiałem wybuchowym.

Na szczęście ruchy lodowych kier utworzyły przesmyki, którymi statek mógł wypłynąć na otwarte morze po 13 miesiącach niewoli.

Po powrocie Henryk Arctowski opracowywał badania poczynione w czasie wyprawy. W sumie w trakcie swojej kariery naukowej wydał prawdopodobnie ponad 400 publikacji, choć nie wszystkie zostały zachowane. Był cenionym specjalistą, uczestniczył jeszcze w dwóch wyprawach polarnych. Mieszkał i pracował w Stanach Zjednoczonych. Poślubił amerykańską śpiewaczkę Arian Jane Addy, która była prawdziwą wielbicielką ojczyzny męża, co okazała m. in. podczas I wojny światowej, gdy aktywnie wspierała polskich uchodźców. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Arctowski wrócił do kraju, odrzucił jednak propozycję objęcia funkcji ministra oświaty i poświęcił się pracy naukowej na Uniwersytecie we Lwowie. W sierpniu 1939 r. wyjechał na międzynarodowy kongres do USA i wybuch wojny uniemożliwił mu powrót do kraju. Osiedlił się w Stanach Zjednoczonych na stałe. Zmarł w Waszyngtonie w 1958 roku. Zgodnie z ostatnią wolą został pochowany wraz z żoną w Warszawie. Jego nazwiskiem nazwano wiele miejsc na mapie świata: pasmo górskie, dwa szczyty, lodowiec, zatokę i nunatak. Na wyspie Króla Jerzego znajduje się również polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego.

Projekt „Znani / nieznani na mapie świata” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.

Poznajcie bohatera kolejnej bajki powstającej w ramach projektu „Znani / nieznani na mapie świata”. Przed Państwem Ernest Malinowski, z opowieści „Pociąg w powietrzu”.

ERNEST MALINOWSKI (1818 – 1899)

Ernest Malinowski urodził się 5 stycznia 1818 r. w Sewerynach na Wołyniu. Był synem Jakuba Malinowskiego, oficera armii Księstwa Warszawskiego, szanowanego i zamożnego szlachcica i Anny ze Świejkowskich Malinowskiej. Miał starsze rodzeństwo: brata Rudolfa i siostrę Leontynę oraz młodszego brata Zygmunta. Na chrzcie otrzymał imiona: Adam, Stanisław, Hipolit, Ernest, Nepomucen. Uczył się w Liceum Krzemienieckich, gdzie był jednym z najlepszych uczniów. Jego naukę przerwał wybuch powstania listopadowego. Jako trzynastolatek nie uczestniczył w walkach, jednak jego brat Rudolf oraz ojciec Jakub brali czynny udział w powstaniu. Ojciec został wybrany posłem sejmu powstańczego. Po upadku powstania Jakub wraz z Ernestem i Rudolfem wyjechali do Francji, a Anna z najmłodszym synem Zygmuntem powróciła w rodzinne strony, by ratować majątek.

Ernest kontynuował naukę w Paryżu w Lycée Louis-le-Grand. Ponownie okazał się jednym z najzdolniejszych uczniów. Pasjonowała go nowoczesna technika, studiował w École Polytechnique i École nationale des ponts et chaussées, tak jak jego brat Rudolf. Osiągali wysokie wyniki w nauce, a otrzymane stypendium od rządu francuskiego przekazali na rzecz biedniejszych rodaków, którzy nie mieli środków na naukę, mimo że w tym czasie dowiedzieli się o utracie prawie całego majątku w Polsce. Po studiach Ernest pracował we Francji oraz Algierii. W 1852 r. wyjechał do Peru, by przyjąć pracę inżyniera rządowego. Pracował przy organizacji szkolnictwa technicznego, następnie realizował projekty budowlane i drogowe, m. in. ozdobny bruk w Arequipie, a także mosty i linie kolejowe. Podczas konfliktu zbrojnego z Hiszpanią Malinowski przebywał w porcie Callao i zajmował się przygotowaniem fortyfikacji, które wykorzystywały nowoczesne rozwiązanie techniczne. Gdy rozpoczęła się bitwa Malinowski jako ochotnik wziął udział w walkach. Obrona Callao miała decydujące znaczenie dla losów wojny. Po zwycięstwie Malinowski otrzymał medal oraz honorowe obywatelstwo Peru. Osiedlił się więc tam na stałe, a Peru stało się jego drugą ojczyzną.

Po zakończeniu wojny projektował linie kolejowe. W 1870 roku rozpoczęła się realizacja najważniejszego projektu w życiu inżyniera, czyli kolei transandyjskiej. Linia kolejowa miała biec przez Andy, od portu Callao, przez Limę do wnętrza kraju. Miała duże znaczenie dla państwa, ponieważ umożliwiała transport ludzi i dóbr naturalnych między wybrzeżem a terenami położonymi w głębi kraju. Współcześni specjaliści uznawali jednak wybudowanie linii biegnącej wśród szczytów górskich na wysokości prawie 5000 m. n. p. m. za niewykonalne, a projekt Malinowskiego za niemożliwy do realizacji. Mimo to prace się rozpoczęły. Warunki były bardzo trudne. Robotnicy pracowali na dużej wysokości, zwieszali się w dół urwisk, wspinali się na półki skalne, drążyli tunele, przewieszali mosty nad przepaściami. W dzień zmagali się z wysokimi temperaturami, w nocy doskwierało im zimno, brakowało im tlenu, groziły wybuchające epidemie… Malinowski również osobiście brał udział w pracach w Andach. Nawet gdy budowa została zakończona, a linia oddana do eksploatacji, europejscy inżynierowie nie wierzyli w jej istnienie. Organizowano dla nich pokazowe przejazdy, by udowodnić, że kolej transandyjska naprawdę biegnie między górskimi szczytami.

Po zakończeniu prac Ernest Malinowski kontynuował działalność naukową oraz pracę inżyniera. Zmarł 2 marca 1899 roku w Limie. Jego imię noszą m. in. ulica, szkoły, most kolejowy, pociąg i lokomotywa w Polsce, a także pasmo górskie w Andach.

Projekt „Znani / nieznani na mapie świata” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.

Przed Państwem cykl wpisów na temat Polaków, których nazwiska funkcjonują na mapie świata. Bo tego dotyczy druga edycja projektu „Znani / nieznani”, realizowanego przez nas w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.

Zaczynamy po królewsku. Od Maurycego Beniowskiego, o którym wieść rozniosła się daleko poza granice naszego kraju. W ramach projektu powstała bajka „Król z dalekiej krainy”, której premiera będzie niedługo. Tymczasem zachęcamy do zapoznania się z tą nietuzinkową postacią.

Maurycy Beniowski (1746 – 1786)

Obieżyświat, awanturnik, kosmopolita, określany jako polski Robinson Cruzoe oraz Don Kichot. Choć żadne z określeń nie wydaje się wyczerpujące, zdecydowanie był to człowiek, który pozostawił po sobie ślady na całym świecie.

Maurycy August Beniowski, a właściwie Maurice Auguste de Benyowsky, urodził się 20 września 1746 roku w słowackiej miejscowości Vrbové, które wówczas należała do Węgier, a znajdowała się na dawnych terenach Rzeczypospolitej Polskiej. Już samo pochodzenie, w którym można wyróżnić narodowość słowacką, węgierską, rumuńską i niemiecką, nadało wiele barw jego postaci. W kwietniu 1768 roku dotarł do Polski i od tej pory deklarował się jako Polak. Ożenił się z córką rzeźnika, Anną Zuzanną i przystąpił do konfederacji barskiej. Kilkakrotnie umknął aresztowaniu, w końcu jednak trafił do Petersburga, skąd w grudniu 1770 roku wywieziony został na wschodnie wybrzeże półwyspu Kamczatka. Nie pozostał tam długo, wkrótce zorganizował spisek i z grupą 90 buntowników odpłynął na okręcie Św. Piotr i Paweł. Przepłynęli przez Morze Beringa, Japonię, Tajwan i Makau. Po drodze stracił dużą część załogi, musiał zmieniać statek, ale ostatecznie dotarł do Francji. Od 1772 roku służył w wojsku francuskim. Rząd francuski, z królem Ludwikiem XV na czele docenił umiejętności i doświadczenie Beniowskiego i wysłał go do tajemniczego, niezbadanego wówczas jeszcze Madagaskaru, który miał stać się kolonią francuską. 14 lutego 1774 roku Polak wraz z załogą wpłynął do zatoki Antongila na Madagaskarze. Przypłynął i został. Po wzajemnym poznawaniu się i oswajaniu, 10 października 1776 roku Maurycy Beniowski został wybrany na króla Madagaskaru. Beniowski postanowił zalegalizować swoje rządy i wyruszył w podróż aby znaleźć poparcie we Francji, Anglii, czy Ameryce. Przez kolejne 10 lat podróżował po świecie odwiedzając kolejne kraje. A Ameryce grywał w szachy z Benjaminem Franklinem i odwiedzał zaprzyjaźnionego Kazimierza Pułaskiego, wziął udział w wojnie austriacko-pruskiej (1778-79), a cesarzowa Maria Teresa mianowała go hrabią, namawiał cesarza Austro-Węgier Józefa II do skolonizowania Madagaskaru i stworzenia tam własnego imperium.

Po długiej podróży i licznych nieudanych próbach wyjednania poparcia w 1785 roku wylądował po raz ostatni na północnym krańcu wyspy. Po przybyciu zajął się budowaniem swej stolicy. W 1786 roku został znienacka zaatakowany przez oddział francuskiej ekspedycji wojskowej, w wyniku tej potyczki został ranny i zmarł 23 maja.

Beniowski od początku dbał o odpowiednie zbudowanie narracji wokół swojej osoby. Swoje przygody opisywał w słynnych pamiętnikach („Historia podróży i osobliwych zdarzeń”), które wówczas robiły zawrotną karierę na całym świecie. Wiele faktów podkolorowywał, jednak nadal jest to cenne źródło informacji, choćby na temat bujnej wyobraźni i ambicji Beniowskiego. Beniowski stał się także bohaterem licznych tekstów kultury. Sztuka Graf Benjowsky oder die Verschwörung auf Kamtschatka”, niemieckiego dramatopisarza Alexandra von Kotzebue, opera François-Adrien Boïeldieu „Béniovski ou Les Exilés du Kamchattka”, czy wreszcie poemat „Beniowski” Juliusza Słowackiego, czy powieść „Beniowski i Ocean” Wacława Sierowszewskiego to tylko część bogactwa jakie pozostawiły po sobie fascynujące przygody Beniowskiego.

Projekt „Znani / nieznani na mapie świata” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.