Przed Państwem cykl wpisów na temat Polaków, których nazwiska funkcjonują na mapie świata. Bo tego dotyczy druga edycja projektu „Znani / nieznani”, realizowanego przez nas w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.
Zaczynamy po królewsku. Od Maurycego Beniowskiego, o którym wieść rozniosła się daleko poza granice naszego kraju. W ramach projektu powstała bajka „Król z dalekiej krainy”, której premiera będzie niedługo. Tymczasem zachęcamy do zapoznania się z tą nietuzinkową postacią.
Maurycy Beniowski (1746 – 1786)
Obieżyświat, awanturnik, kosmopolita, określany jako polski Robinson Cruzoe oraz Don Kichot. Choć żadne z określeń nie wydaje się wyczerpujące, zdecydowanie był to człowiek, który pozostawił po sobie ślady na całym świecie.
Maurycy August Beniowski, a właściwie Maurice Auguste de Benyowsky, urodził się 20 września 1746 roku w słowackiej miejscowości Vrbové, które wówczas należała do Węgier, a znajdowała się na dawnych terenach Rzeczypospolitej Polskiej. Już samo pochodzenie, w którym można wyróżnić narodowość słowacką, węgierską, rumuńską i niemiecką, nadało wiele barw jego postaci. W kwietniu 1768 roku dotarł do Polski i od tej pory deklarował się jako Polak. Ożenił się z córką rzeźnika, Anną Zuzanną i przystąpił do konfederacji barskiej. Kilkakrotnie umknął aresztowaniu, w końcu jednak trafił do Petersburga, skąd w grudniu 1770 roku wywieziony został na wschodnie wybrzeże półwyspu Kamczatka. Nie pozostał tam długo, wkrótce zorganizował spisek i z grupą 90 buntowników odpłynął na okręcie Św. Piotr i Paweł. Przepłynęli przez Morze Beringa, Japonię, Tajwan i Makau. Po drodze stracił dużą część załogi, musiał zmieniać statek, ale ostatecznie dotarł do Francji. Od 1772 roku służył w wojsku francuskim. Rząd francuski, z królem Ludwikiem XV na czele docenił umiejętności i doświadczenie Beniowskiego i wysłał go do tajemniczego, niezbadanego wówczas jeszcze Madagaskaru, który miał stać się kolonią francuską. 14 lutego 1774 roku Polak wraz z załogą wpłynął do zatoki Antongila na Madagaskarze. Przypłynął i został. Po wzajemnym poznawaniu się i oswajaniu, 10 października 1776 roku Maurycy Beniowski został wybrany na króla Madagaskaru. Beniowski postanowił zalegalizować swoje rządy i wyruszył w podróż aby znaleźć poparcie we Francji, Anglii, czy Ameryce. Przez kolejne 10 lat podróżował po świecie odwiedzając kolejne kraje. A Ameryce grywał w szachy z Benjaminem Franklinem i odwiedzał zaprzyjaźnionego Kazimierza Pułaskiego, wziął udział w wojnie austriacko-pruskiej (1778-79), a cesarzowa Maria Teresa mianowała go hrabią, namawiał cesarza Austro-Węgier Józefa II do skolonizowania Madagaskaru i stworzenia tam własnego imperium.
Po długiej podróży i licznych nieudanych próbach wyjednania poparcia w 1785 roku wylądował po raz ostatni na północnym krańcu wyspy. Po przybyciu zajął się budowaniem swej stolicy. W 1786 roku został znienacka zaatakowany przez oddział francuskiej ekspedycji wojskowej, w wyniku tej potyczki został ranny i zmarł 23 maja.
Beniowski od początku dbał o odpowiednie zbudowanie narracji wokół swojej osoby. Swoje przygody opisywał w słynnych pamiętnikach („Historia podróży i osobliwych zdarzeń”), które wówczas robiły zawrotną karierę na całym świecie. Wiele faktów podkolorowywał, jednak nadal jest to cenne źródło informacji, choćby na temat bujnej wyobraźni i ambicji Beniowskiego. Beniowski stał się także bohaterem licznych tekstów kultury. Sztuka Graf Benjowsky oder die Verschwörung auf Kamtschatka”, niemieckiego dramatopisarza Alexandra von Kotzebue, opera François-Adrien Boïeldieu „Béniovski ou Les Exilés du Kamchattka”, czy wreszcie poemat „Beniowski” Juliusza Słowackiego, czy powieść „Beniowski i Ocean” Wacława Sierowszewskiego to tylko część bogactwa jakie pozostawiły po sobie fascynujące przygody Beniowskiego.
Projekt „Znani / nieznani na mapie świata” dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu „Patriotyzm Jutra”.